Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen ve hukuk yargılamasının konusu olan dava türlerinin (eda davası, tespit davası, belirsiz alacak ve tespit davası, inşai dava, kısmi dava, terditli dava, seçimlik dava ve topluluk davasının) idari yargılama hukukunda bir karşılığı yoktur. İdari yargılamanın konusu olan ve “idari dava” olarak ifade edilen dava türleri, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda düzenlenmiştir. Buna göre, idari dava türleri şunlardır:
- İptal Davası: İdari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, maksat ve konu açısından hukuka aykırı oldukları sebebine dayanarak iptal edilmeleri için menfaatleri ihlal edilen kişilerce açılan davadır. Bu sebeple iptal davasının konusunun idari işlemler olduğunu söyleyebiliriz. İptal davasının amacı, idarenin hukuka aykırı işleminin ortadan kaldırılmasını sağlamaktır.
İptal davası, idari işlemlerin iptali için öngörülmüştür. Söz konusu işlemin iptalinden bahsedebilmemiz için işlem; icra edilebilir nitelikte, kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olmalıdır. Örneğin; hazırlık işlemleri, bildirici işlemler veya idarenin kendi iç işleyişine yönelik işlemlerin icrai niteliği bulunmadığı için iptal davasına konu olmayacaktır.
- Tam Yargı Davası: İdari eylem ve işlemler sebebiyle kişisel hakları doğrudan zarara uğrayan kişiler tarafından söz konusu zararın tazminini sağlamak amacıyla açılan davadır. Tam yargı davası için adli yargıdaki tazminat davasının benzeri olduğunu söylemek mümkündür. Ancak idari yargıda açıkça “tazminat davası” şeklinde bir dava türü bulunmamaktadır. Bu sebeple Kanun’da tazminat davası ifadesine yer verilmiş olsa da kast edilen tam yargı davasıdır.
Anayasa’ya göre idare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararları karşılamakla yükümlüdür. Tam yargı davası ile amaçlanan, idarenin hukuka aykırı işlem veya eylemlerinden zarar görmüş olan kişilerin bu zararının giderilmesidir. Tam yargı davasının konusunun; idari işlemler, idari eylemler ve idari sözleşmelerden doğan zararların giderilmesi olduğunu söyleyebiliriz.
- İdari Sözleşmelerden Doğan Davalar: Kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi maksadıyla yapılan her türlü idari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklara yönelik olarak İYUK kapsamında ayrı bir dava türü yer almaktadır. Her ne kadar ayrı bir dava türü olarak belirtilmiş olsa da idari sözleşmelerden doğan davaların, tam yargı davasının özel türü olarak kabul edildiğini söyleyebiliriz. Nitelik itibariyle bir tam yargı davasıdır.
Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar ise bu dava türünün kapsamına alınmamış olup, idari yargının görev alanına girmemektedir. Bu sözleşmelerden doğan davalar, adli yargıda görülmektedir.
